Parallax¶
James Lindenschmidt
Parallax is de schijnbare verplaatsing van een object als de waarnemer vanuit een andere positie kijkt. Bijvoorbeeld, houdt uw wijsvinger voor uw ogen op een afstand van een armlengte, en kijkt u naar een object dat zich achter uw vinger bevindt aan de andere kant van de kamer. Als u afwisselend met alleen uw rechter- en dan uw linkeroog kijkt dan ziet u het object duidelijk zich verplaatsen ten opzichte van uw vinger.
Omdat de aarde in een baan om de zon beweegt, zien we het hemelgewelf vanaf een voortdurend veranderende positie in de ruimte. We moeten daarom verwachten dat we een jaarlijks parallax-effect zullen zien, waarbij de posities van nabije objecten heen en weer lijken te “schommelen” als gevolg van onze beweging rond de zon. Dit gebeurt inderdaad, maar de afstanden tot zelfs de meest nabije sterren zijn zo groot dat om dit waar te nemen zeer nauwkeurige waarnemingen nodig zijn met de telescoop[2].
Met moderne telescopen kunnen astronomen de jaarlijkse parallax van de meest nabije sterren meten, en daarmee de afstand met gebruik van triangulatie (driehoeksmeting). Hoe dichterbij een ster is, hoe groter de verschuiving in zijn positie zal zijn tussen twee verschillende data.
Na een periode van zes maanden heeft de aarde zich verplaatst over de helft van zijn baan om de zon, en staat dan dus aan de andere kant van de zon. In deze tijd is de positie van de aarde veranderd over een afstand van 2 astronomische eenheden (afgekort AE, Engels AU; 1 AE is de (gemiddelde) afstand van de aarde tot de zon, ongeveer 150 miljoen kilometer (meer precies: 149.597.870,66 km!!)). U vindt dit misschien wel een grote afstand, maar zelfs de meest nabije ster (alpha Centauri) staat ongeveer 40 biljoen kilometer hier vandaan (dat is bijna 300.000 keer zo ver!). Daarom is de jaarlijkse parallax erg klein, typisch kleiner dan 1 boogseconde, een hoek met een grootte van 1/3600 graad. Een handige eenheid om de afstanden van nabije sterren in uit te drukken is de parsec, een afkorting van “parallax boogseconde”. Een parsec is de afstand waarop de straal van de aardbaan om de zon (dus 1 AE) onder een hoek wordt gezien van 1 boogseconde. Dit is 180/pi * 3600 * 150.000.000 kilometer = 31 triljoen kilometer, wat gelijk is aan 3,26 lichtjaar[3].
[2] De oude Griekse astronomen wisten over parallax; omdat ze geen jaarlijkse parallax in de posities van sterren konden zien, concludeerden ze dat de Aarde niet rond de zon kon bewegen. Wat ze zich niet realiseerden was dat de sterren miljoenen keren verder weg zijn dan de zon, dus was het parallax-effect onmogelijk te zien met het blote oog.
[3] Astronomen houden zoveel van deze eenheid dat ze nu “kiloparsecs” gebruiken om op sterrenstelselschaal afstanden te meten en “Megaparsecs” voor inter-sterrenstelselafstanden, zelfs als deze afstanden veel te groot zijn om een echte, zichtbare parallax te zien. Andere methoden zijn vereist om deze afstanden te bepalen